حج در قرآن و روایات (1)

مجموعه: احادیث و سخنان بزرگان

حج در قرآن و روایات (1)

قال الله تعالى: ان اول بیت وضع للناس للذى ببكة مباركا و هدى للعالمین. (1) براستى نخستین خانه‏اى كه براى عبادت مردم خلق شده آن است كه در مكه واقع شده و مایه بركت و هدایت جهانیان است. انسان در باطلاق روزمرگي‏ها غرق مي ‏شود؛ نیازهاى كاذب و صادق، گرفتارى‏هاى ادارى و شغلى و اخبار و اطلاعات محدود محلى و منطقه‏اى، انسان را از آرمان‏هاى بلند و وظایف الهى و اساسى بازمى‏دارد. او را از هویت اصیل و وطن راستین غافل مي ‏سازد، و حج هجرتى است مقدس از وابستگي ‏ها و عادت‏ها به سوى خدا و به سوى فطرت الهى خویش. «حج» ‏حضور در مجمع عمومى سالانه مسلمین است و دیدارى الهى همراه با همه آنها كه به یك دین معتقدند و به یك آرمان مى‏اندیشند و خداى یگانه را مى‏پرستند. حضور در میقات و لبیك و طواف، نماز و سعى تقصیر همراه با وقوف در عرفات مشعر و منى، قربانى و سر تراشیدن هزاران راز و رمز نهفته دارد كه بیان آن در ضمن چهل حدیث كوتاه میسر نیست. اما یادآورى گوشه‏اى از اسرار این عبادت سیاسى، الهى، مى‏تواند راهگشاى پژوهشى بیشتر و مایه شور و شوقى افروخته ‏تر گردد. اندیشه‏هاى خرد و آرمان‏هاى كوچك در اجتماع بزرگ و سراسرى مسلمین رنگ مى‏بازد و بینش و خواسته ‏هاى عمومى و بزرگ سراسرى جاى آن را مى‏گیرد. حاجى با شركت در اردوى ابراهیمى حج‏با تاریخ پیامبران پیوند مى‏خورد و هویت تاریخى خویش را باز مى‏یابد. فریاد مقدس لبیك اللهم لبیك عهد دیرین و میثاق فطرت را یادآورى مى‏شود و انسان با پوشیدن جامه‏ هاى سپید احرام از لمت‏خودخواهى‏ها، خودنمائى‏ها و لذت‏گرایى‏ها و عادات و رفتار زیانبار مي‏ گریزد و ستایش و نعمت و قدرت را ویژه خدا مى‏بیند. آداب حرم، اخلاق شایسته حیم قدس ربوبى را مي ‏آموزد. در مانور بزرگ حج، وحدت، عبادت و سیاست، ایمان و اتحاد و آزادى و مبارزه با كفر و شرك و شیطان یكجا جلوه مي‏كند. انسان با طواف در كوى دوست‏با فرشتگان آسمان هماهنگ مى‏شود. و در مقام ابراهیم مى‏ایستد و نماز مي ‏گزارد. و با سعى بین صفا و مروه، موهاى زاید از سر مى‏زداید و با طوافى دیگر بنام نساء دوباره پروانه‏وار گرد خانه یار مي ‏چرخد و در نزد جایگاه خلیل الله علیه السلام نماز مى‏خواند. با استلام حجر الاسود و بوسیدن آن عهد الست را با مقام ربوبى تجدید مى‏كند و با نوشیدن آب خوشگوار، زمزم زمزمه زندگى را دوباره در اعماق روحش مى‏شنود. وقوف‏ها و حركت ها به فرمان خدا و با یاد خدا راه و رسم زندگى ابراهیمى را به انسان مى‏آموزد و انسان با انجام قربانى حنجره آزمندى‏ها و زفتى را مى‏بُرد و با تراشیدن سر، آماده حضور دوباره در مسجدالحرام و خانه دوست مى‏شود و با رمى جمرات با شیطان‏هاى بزرگ و میانه و كوچك درگیر مى‏گردد و از هرچه شیطان و شرك است اعلام برائت مى‏كند. آنچه در اینجا گردآمده احاديثي ‏برگزیده در باره این فریضه بزرگ - حج - است كه آداب و اهداف حج، قداست و امنیت اماكن مقدسه حج و نقش سازنده آن را در زندگى مسلمین مطرح مي ‏سازد. پیشوایان معصوم علیهم السلام در این احادیث كوتاه روزنه‏هایى به دنیاى زیباى حج گشوده‏ اند كه براى زائران بیت الله الحرام و دیگر مشتاقان دیار یار، مطالعه آن آموزنده و چشم ‏نواز است. حجكم مقبول و سعیكم مشكور  1- اهمیت ‏حج قال على علیه السلام: الله الله فى بیت ربكم لا تخلوه ما بقیتم فانه ان ترك لم تناظروا. على(ع) فرمود: خدا را! درباره خانه پروردگارتان در نظر داشته باشید تا هستید، آن را خالى نگذارید. زیرا اگر حج متروك شود نظر رحمت‏خدا از شما قطع خواهد شد. (بحارالانوار ج 1696) 2- حج و توجه به سوى خدا عن ابى جعفر الباقر علیه السلام فى قول الله تبارك و تعالى: «ففروا الى الله انى لكم منه نذیر مبین‏» (2) قال: حجوا الى الله. امام باقر(ع) درباره آیه شریفه «ففروا الى الله انى لكم منه نذیر مبین‏» فرموده است: منظور از فرار به سوى خدا آن است كه آهنگ حج كنید. (معانى الاخبار ص 222 )  3- لبیك و قربانى عن على علیه السلام قال: نزل جبرئیل عى النبى صلى الله علیه و آله و سلم فقال: یا محمد مر اصحابك بالحج و الثلج، فالحج رفع الاصوات بالتلبیة و الثلج نحر البدن. امام على علیه السلام فرمود: جبرئیل بر پیامبر فرود آمد و گفت: اى محمد یارانت را به عج و ثج فرمان ده. عج ‏یعنى فریاد و لبیك برآوردن و ثج ‏یعنى قربانى كردن شتران. (معانى الاخبار ص 224)  4- حج اكبر و اصغر عن معاویة بن عمار، قال: سئلت ابا عبدالله علیه السلام عن یوم الحج الاكبر فقال: هو یوم النحر و الاصغر العمرة. معاویة بن عمار گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم روز حج اكبر چه روزى است؟ حضرت فرمود: روز حج اكبر روز عید قربان است و حج اصغر عمره است. (معانى الاخبار ص 295 )  5- آثار حج عن الرضا علیه السلام قال: ما رایت‏شیئا اسرع غنا و لا انفى للفقر من ادمان الحج از امام رضا علیه السلام نقل شده كه فرمود: هیچ چیزى را بیشتر از حج مداوم، در بى‏نیازى و فقر زدائى مؤثر ندیدم. (بحار الانوار، ج 74، ص 318 )  6- مرگ در راه حج عن ابى عبدالله علیه السلام قال: من مات فى طریق مكة ذاهبا اوجائیا امن من الفزغ الاكبر یوم القیامة. امام صادق علیه السلام فرمود: هركس در راه رفت و برگشت مكه بمیرد از اندوه بزرگ روز قیامت ایمن خواهد بود. (ملاذ الاخیار ج 2237)  7- حرمت مهمانان خدا عن ابى عبدالله علیه السلام قال: الحاج و المعتمر وفدالله ان سالوه اعطاهم و ان دعؤه اجابهم و ان شفعوا شفعهم و ان سكتوا ابتداهم و یعوضون بالدرهم الف الف درهم امام صادق علیه السلام فرمود: حاجى و عمره‏گزار مهمان خدایند. اگر چیزى بخواهند به ایشان دهد. اگر او را بخوانند، پاسخ مى‏گوید. اگر شفاعت كنند. شفاعت ایشان را مى‏پذیرد، اگر سكوت كنند، با آنان آغاز سخن مى‏كند و در برابر هر درهمى كه خرج كرده‏اند، یك میلیون درهم به آنان مى‏پردازد. (ملاذ الاخبار ج 2267)  8- آمادگى براى احرام عن حماد بن عیسى قال: سئلت ابا عبدالله علیه السلام عن التهیؤء اللاحرام، فقال تقلیم الاظفار و اخذ الشارب و حلق العانة. حماد بن عیسى گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم. براى احرام چگونه باید آماده شد؟ فرمود: با گرفتن ناخن‏ها، كوتاه كردن شارب و تراشیدن موى بالاى شرمگاه. (ملاذ الاخیار، ج 3087)  9- نظر به كعبه عن الباقر علیه السلام من نظر الى الكعبة لم یزل یكتب له حسنة و یمحى عنه سیئة حتى یصرف بصره عنها. امام باقر -علیه السلام- فرمود: هر كس به كعبه نگاه كند. تا وقتى به آن مى‏نگرد مدام كار نیك برایش نوشته مى‏شود و گناهش پاك مى‏شود تا وقتى دیده از آن برگرداند. (بحار الانوار ج 6596)  10- نتيجه حج عن ابى عبدالله -علیه السلام- قال: الحج‏حجان، حج لله و حج للناس، فمن حج لله كان ثوابه على الله و الجنه و من حج للناس كان ثوابه على الناس یوم القیامة. امام صادق -علیه السلام- فرمود: حج دوگونه است: حجى براى خدا و حجى براى خلق، هر كس براى خدا حج گزارد، پاداشش آنست كه خدا كه وى را به بهشت درآورد و هر كس براى مردم حج گزارد، پاداش وى روز قیامت‏برعهده مردم خواهد بود. (بحار الانوار ج 96 24 )  11- روزه ایام تشریق در منى سئل الصادق علیه السلام لم كره الصیام فى ایام التشریق؟ فقال: لان القوم زوار الله و هم فى ضیافته و لا ینبغى للضیف ان یصوم عند من زاره و اضافه. از امام صادق -علیه السلام- سئوال شد: چرا روزه ایام تشریق «11 - 12 - 13 ذى حجة‏» نامطلوب است. حضرت فرمود: زیرا مردم، زائران خدا و مهمان وى هستند. و شایسته نیست كه مهمان در نزد میزبان و كسى كه به دیدارش رفته روزه بگیرد. (بحار الانوار ج 96 34 )  12- حج‏ یا جهاد عن الصادق -علیه السلام- انه قال: ما سبیل من سبیل الله افضل من الحج الا رجل یخرج بسیفه فیجاهد فى سبیل الله حتى یستشهد. امام صادق -علیه السلام- فرمود: هیچ راهى از راههاى خدا برتر از حج نیست مگر اینكه مردى شمشیر بردارد و در راه خدا جهاد كند تا شهید گردد. (بحار الانوار ج 96 49 )  13- ثواب طواف عن النبى صلى الله علیه و اله و سلم انه قال: من طاف بهذا البیت اسبوعا و احسن صلاة ركعتیه غفرله. پیامبر اكرم -صلى الله علیه و آله- فرمود: هركس هفت‏بار به دور این خانه طواف كند و دو ركعت نماز طواف را بخوبى انجام دهد. گناهش آمرزیده شود. (بحارالانوار ج 96 49 ) 14- حج و تجدید میثاق قال ابو جعفر علیه السلام والحجر كالمیثاق و استلامه كالبیعة و كان اذا استلمه قال: اللهم امانتى ادیتها و میثاقى تعاهدته لیشهدلى عندك بالبلاغ. امام باقر -علیه السلام- فرمود: حجرالاسود مثل یك پیمان است و دست كشیدن بر آن چون بیعت [با خدا] است وقتى حضرت دست‏بر حجرالاسود مي كشید مى‏فرمود: خدایا! امانتم را ادا كردم. میثاق خود را تجدید كردم، تو گواه باش كه من وظیفه‏ام را بپایان رساند. (بحار الانوار ج‏96 48 )  15- اهمیت‏ حج عن ابى عبدالله -علیه السلام- قال: لایزال الدین قائما ما قامت الكعبة. اما صادق -علیه السلام- فرمود: تا كعبه برپاست، دین برپاست. (بحار الانوار ج 96 57 )  16- فلسفه نام كعبه عن ابى جعفر -علیه السلام- قال: قلت له: لم سمى البیت العتیق؟ قال: لانه حر عتیق من الناس و لم یملكه، احد. از امام باقر -علیه السلام- سؤال شد، چرا كعبه را بیت العتیق نامیده‏اند؟ فرمود: زیرا این خانه آزاد است و رها شده و در ملكیت هیچ كس درنیامده است. (بحارالانوار ج 96 59 ) 17- مثلث مقدس عن ابى عبدالله -علیه السلام- قال: ان الله عزوجل حرمات ثلاث لیس مثلهن شى‏ء  كتابه و هو حكمه و نوره و بیته الذى جعله قبلة للناس لایقبل من احد توجها الى غیره و عترة نبیكم. امام صادق -علیه السلام- فرمود: خداى عزوجل سه ناموس محترم و مقدس دارد كه هیچ چیز به حرمت آن نرسد. كتابش كه فرمان او و نور اوست وخانه‏اش كه آنرا قبله مردم قرار داده و توجه به جایى غیر آن از هیچ‏كس پذیرفته نیست وعترت پیامبر شما. (بحار الانوار ج‏96 60 )  18- نذر كعبه عن على -علیه السلام- قال: لو كان لى وادیان یسیلان ذهبا و فضة ما اهدیت الى الكعبة شیئا لانه یصیر الى الحجبة دون المساكین. امام على -علیه السلام- فرمود: اگر دو رودخانه مواج از طلا و نقره داشته باشم هیچ چیز به كعبه اهدا نخواهم كرد، زیرا به پرده‏داران «ناشایست‏» مى‏رسد نه به مساكین و مستمندان. (بحارالانوار ج 96 67 )  19- امنیت‏ حرم عن عبدالله بن سنان، عن ابى عبدالله -علیه السلام- قال قلت: ارایت قوله «و من دخله كان امنا» (3) البیت عنى اوالحرم؟ قال: من دخل الحرم من الناس مستجیرا به فهو امن و من دخل البیت من المؤمنین مستجیرا به فهو امن من سخط الله و من دخل الحرم من الوحش و السباع و الطیر فهو امن من ان یهاج او یؤذى حتى یخرج من الحرم. عبدالله بن سنان گوید به امام صادق -علیه السلام- گفتم: بفرمایید منظور از آیه «و من دخله كان امنا» چیست؟ كعبه مورد نظر است‏یا حرم؟ فرمود: هر كس از مردم به حرم پناه آورد در امان است. هركس از مؤمنین بر حرم پناه آورد از خشم خدا در امان است و هر حیوان وحشى و درنده و پرنده‏اى كه داخل حرم شود. در امان است از ارعاب و اذیت تا از آن بیرون رود. (بحار الانوار ج 96 74 )  20- چهار شهر برگزیده قال رسول الله صلى الله علیه و آله ان الله اختار من البلدان اربعة فقال عزوجل: و التین والزیتون و طور سینین و هذا البلد الامین. و التین المدینة و الزیتون بیت المقدس و طور سینین الكوفة و هذا البلد الامین مكة. رسول خدا -صلى الله علیه و آله- فرمود: خداوند از شهرهاى چهار شهر برگزیده است و فرموده: والتین و الزیتون و طور سینین و هذا البلد الامین. منظور از تین مدینه و منظور از زیتون بیت المقدس است و مقصود از طور سینین كوفه و مقصود از این شهر امن، مكه معظمه است. (بحار الانوار ج 96 77 ) كتاب: چهل حدیث